Giải quyết nạn ô nhiễm nguồn nước mặt khu vực Thành phố Hồ Chí Minh

Thực hiện nếp sống văn minh đô thị:

Giải quyết nạn ô nhiễm nguồn nước mặt khu vực Thành phố Hồ Chí Minh

Trước những năm 1960, các nguồn nước sông ở nước ta nhìn chung đều có chất lượng tốt và đạt tiêu chuẩn để phục vụ cho nhu cầu sản xuất cũng như sinh hoạt của nhân dân. Tuy nhiên, trong 20 năm trở lại đây, với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế - xã hội và quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, các nguồn nước sông đã có dấu hiệu bị ô nhiễm và suy thoái trầm trọng.

Thực trạng hiện nay

Hiện nay, vấn đề ô nhiễm môi trường nước mặt đang là thách thức lớn của các đô thị trọng điểm phía Nam, nhất là thành phố Hồ Chí Minh. Những con sông, kênh, rạch nằm trong nội thành thành phố Hồ Chí Minh mỗi ngày phải gánh trên 1 triệu m3 nước thải sinh hoạt, gần 400.000 m3 nước thải công nghiệp; 4.000 - 5.000 tấn rác thải sinh hoạt và 7 tấn rác y tế chưa qua xử lý... Do đó hệ thống nước mặt này đều ở tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng vượt quá mức tiêu chuẩn cho phép từ 5 - 10 lần. Theo số liệu giám sát chất lượng nước sông định kỳ hàng tháng các hệ thống sông khu vực Nam bộ của Đài Khí Tượng Thủy Văn khu vực Nam Bộ cho thấy, mức độ ô nhiễm ở hạ lưu của các con sông này ngày càng tăng nhanh. Tại vùng trung lưu và lưu vực của hệ thống sông Sài Gòn - Đồng Nai đang có xu hướng tăng nhanh mức độ nhiễm bẩn do các chất hữu cơ (COD), dinh dưỡng (NH3-N), dầu mỡ và vi sinh, nặng nhất là sông Sài Gòn và Nhà Bè với các chỉ số đo nồng độ các chất hữu cơ (COD) cao gấp 1.5 - 3.1 lần so với tiêu chuẩn cấp nước sinh hoạt; sông Thị Vải, kênh Tham Lương và kênh Nhiêu Lộc Thị Nghè ô nhiễm nặng nề với màu nước đen kịt, đầy váng dầu và bốc mùi hôi nồng nặc, nhiều bao tải rác xác thực vật, động vật trôi lềnh bềnh trên kênh...

Sự ô nhiễm môi trường nước sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đời sống và sức khỏe của mọi người. Các loại bệnh phổ biến do ô nhiễm nguồn nước gây ra là các bệnh đường ruột, phụ khoa, da liễu và cả ung thư. Mặt khác, vấn đề ô nhiễm làm cho công tác xử lý nước cấp của các nhà máy xử lý nước cấp càng thêm khó khăn sẽ gây ra nguy cơ thiếu nước sinh hoạt, ảnh hưởng tới đời sống của hàng triệu người dân thành phố. Nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiễm ngoài tác nhân chất thải sinh hoạt do cộng đồng dân cư sống dọc theo sông, kênh rạch và hệ thống cống xả của người dân toàn thành phố chưa được xử lý “hòa” vào các dòng sông, kênh rạch thì chất thải công nghiệp từ khoảng 800 nhà máy, xí nghiệp lớn và hơn 30.000 cơ sở sản xuất có quy mô vừa và nhỏ nằm xen lẫn trong các khu dân cư chưa hề qua xử lý “vô tư” thả vào hệ thống kênh thông ra sông Sài Gòn suốt hàng chục năm nay là nguyên nhân chính gây nên tình trạng ô nhiễm này. Nguyên nhân là do công nghệ sản xuất ở các cơ sở sản xuất hiện đóng trên địa bàn thành phố còn lạc hậu, trang thiết bị máy móc còn thiếu đồng bộ. Nhưng quan trọng hơn là ý thức bảo vệ môi trường của các chủ doanh nghiệp còn thấp. Nhiều khu vực các chất thải công nghiệp từ các nhà máy sản xuất thải ra làm cho các dòng kênh bị ô nhiễm nặng. Điển hình trong năm nay là vụ phát hiện Công ty Vedan Việt Nam có hành vi xả hàng ngàn khối nước thải đen ngòm, bốc mùi hôi thối nồng nặc ra sông Thị Vải ước tính tới 5.000 m3/ngày mà không qua một công đoạn xử lý nào với thủ đoạn “che mắt” cơ quan chức năng nhằm trốn tránh hành vi gây ô nhiễm hết sức tinh vi, khiến người dân sống bằng nghề nuôi trồng thủy sản trở nên khốn đốn vì tôm cá nuôi trồng chết hàng loạt do nguồn nước quá ô nhiễm.

Một nguyên nhân khác là nước rác rò rỉ từ các bãi rác. Đây là loại nước rác có nồng độ chất ô nhiễm cao, độ màu lớn chảy ra các con sông, kênh, rạch thậm chí thấm xuống đất gây ô nhiễm các nguồn nước ngầm. Ngoài ra, nước thải ở một số bệnh viện, nước thải từ hoạt động nông nghiệp, hoạt động giao thông đường thủy, các sự cố tràn dầu và các hiện tượng mưa axit cũng là nguyên nhân góp phần gây ra tình trạng ô nhiễm trên.

Những hoạt động bảo vệ môi trường

Mặc dù ô nhiễm môi trường ở TP. HCM hiện nay là rất nghiêm trọng, nhưng việc giải quyết ô nhiễm không dễ và còn rất tốn kém. Theo EEPSEA, ba vấn đề quan trọng nhất theo ý kiến của người dân Thành phố là việc làm và thu nhập; quản lý nhà nước và giáo dục - y tế. Môi trường chỉ đứng hàng thứ tư với tỷ lệ được chọn thấp hơn nhiều. Nói chung, thái độ của người dân đối với việc bảo vệ môi trường còn chưa đúng mức và vẫn bình thản với những hiện tượng ô nhiễm môi trường và càng chưa có ý thức cùng cơ quan chức năng của Nhà nước đấu tranh bảo vệ môi trường. Vì vậy công tác thường xuyên tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ và nhân dân về thực trạng cũng như những ảnh hưởng xấu do ô nhiễm nguồn nước gây ra là việc rất quan trọng và cần thiết. UBND thành phố cùng các sở ban ngành đã đưa ra nhiều phương án như cho các doanh nghiệp vay vốn ưu đãi nhằm đổi mới công nghệ, sản xuất sạch hơn và xử lý chất thải; giới thiệu các công nghệ xử lý nước thải cùng các đơn vị, chuyên gia tư vấn về môi trường ở thành phố để giúp đỡ cho các doanh nghiệp giảm thiểu ô nhiễm. Điều này đã cho thấy quyết tâm của thành phố trong việc ngăn chặn các tác nhân gây ô nhiễm nghiêm trọng cho môi trường, song đến nay, tình hình vẫn chưa được cải thiện. Đồng thời, UBND thành phố Hồ Chí Minh chỉ đạo tiến hành thực hiện các dự án nhằm giảm thiểu ô nhiễm nguồn nước như xây dựng mạng lưới thoát nước hoàn chỉnh và nhà máy xử lý nước thải, nạo vét lòng sông, kênh rạch…

Đối với ô nhiễm nước, các chính sách kiểm soát và xử lý ô nhiễm hiện nay vẫn còn rất nhẹ, chưa có tính răn đe. Các tiêu chuẩn về nước thải đã có, nhưng rất khó cưỡng chế thi hành một cách nghiêm ngặt. Luật Bảo vệ môi trường mới xây dựng năm 2005, nhưng trên thực tế có rất nhiều vấn đề cần được bổ sung cụ thể. Để giải quyết triệt để, chính quyền thành phố Hồ Chí Minh cần có biện pháp mạnh mẽ xử lý nguồn ô nhiễm là các cơ sở sản xuất công nghiệp ở xung quanh sông, kênh rạch. Các cơ sở sản xuất không đủ điều kiện xử lý nước thải bắt buộc phải đóng cửa hoặc di dời đến nơi quy định.

Thanh niên tham gia bảo vệ môi trường

Cùng chung tay góp phần làm sạch môi trường thành phố, đoàn viên thanh niên với công trình cải thiện môi trường 5 tuyến kênh, trong chiến dịch tình nguyện hè 2008, 2.502 chiến sĩ tình nguyện các trường ĐH - CĐ - TCCN và thanh niên địa bàn đã tham gia thực hiện công trình cải thiện môi trường tại 5 tuyến Kênh Hàng Bàng, Tân Hóa - Lò Gốm, Đầm Sen, Hiệp Tân - Bàu Trâu, Bùi Hữu Nghĩa (quận 6, Quận 11, Tân Phú, Tân Bình, Bình Thạnh), thực hiện 20.000 ngày công, phát hoang, khơi thông dòng chảy, thu được 1.120 tấn rác, trồng mới 100 cây xanh dọc các tuyến kênh, tổng kinh phí thực hiện hơn 700 triệu đồng. Ngoài ra, việc thực hiện công trình Số hóa các điểm đen ô nhiễm môi trường, 30 chiến sĩ hình chuyên Đại học Bách Khoa cùng chiến sĩ mặt trận 24 quận, huyện cập nhật số hóa các điểm đen ô nhiễm môi trường tồn đọng và phát sinh trên địa bàn thành phố. Phần mềm ứng dụng phục vụ quản lý các điểm ô nhiễm rác, nước theo đơn vị hành chính này một mặt gởi về Sở Tài nguyên – môi trường nghiên cứu giải pháp quản lý, mặt khác giúp Đoàn - Hội các cấp quản lý và có giải pháp thực hiện một cách hệ thống, đồng bộ trong xử lý các điểm ô nhiễm môi trường trong các chiến dịch tình nguyện, đợt hoạt động Chủ nhật xanh, và xem đây như là một giải pháp của Đoàn - Hội tham gia cùng chính quyền thực hiện mục tiêu xây dựng nếp sống văn minh đô thị. Các thanh niên tình nguyện cùng tham gia với chính quyền và người dân thành phố giải quyết các vấn đề bức xúc, các điểm đen về ô nhiễm môi trường, tuyên truyền và tham gia giữ gìn an toàn giao thông, đã thu hút hơn 370.776 lượt thanh niên; công trình cải thiện môi trường các tuyến kênh thu hơn 1489,9 tấn rác, xóa 31.320 bảng quảng cáo sai quy định, gom được 15,3kg kim tiêm, phát 31.650 phiếu bướm tuyên truyền và trồng mới 1.209 cây xanh. Về lâu dài, cần có nhiều giải pháp cụ thể, tập trung nỗ lực bảo vệ và cải thiện tài nguyên môi trường, bảo đảm cho mọi người dân đều được sống trong môi trường trong sạch và lành mạnh.

Trước hết cần chấm dứt nạn đổ rác và xả nước thải chưa qua xử lý đạt tiêu chuẩn môi trường. Thu gom toàn bộ rác thải sinh hoạt và rác thải công nghiệp bằng các phương pháp thích hợp, trong đó ưu tiên cho việc tái sử dụng, tái chế chất thải, hạn chế tối đa lượng rác chôn lấp. Thường xuyên kiểm tra, đánh giá tác động của môi trường đối với khu vực phát triển sản xuất, kinh doanh. Thử nghiệm các phương án, chính sách để tăng thêm sự tham gia của người dân khu vực trong các dự án sản xuất; bảo đảm tiếp cận lâu dài nguồn nước bằng cách tăng cường bảo vệ nguồn nước ngầm, nước mặt. Khuyến khích phát triển áp dụng các công nghệ sạch và quy trình sản xuất ít chất thải, ít gây ô nhiễm môi trường. Các nhà máy, khu tập trung nguyên liệu, chăn nuôi tập trung có thể sử dụng khí đốt sinh học và phát triển năng lượng mặt trời, gió và các nguồn nhiệt năng khác. Tăng cường đầu tư phục hồi các vùng nguyên liệu đã được khai thác để không xuất hiện nguy cơ làm tổn hại đến tài nguyên môi trường. Cần kiểm soát ô nhiễm và ứng cứu sự cố môi trường, khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường trên các dòng sông, hồ ao, kênh mương kịp thời. Thực hiện các dự án về cải tạo, bảo vệ môi trường như: trồng cây xanh, giữ gìn đa dạng sinh học, xây dựng các công trình làm sạch môi trường... Phát triển các dịch vụ môi trường như trồng vườn hoa, thu gom rác thải, cung cấp nước sạch, xây dựng các vườn sinh thái, vườn cây cảnh... Kết hợp hài hòa giữa sản xuất kinh doanh, dịch vụ với xóa đói, giảm nghèo, bảo vệ tài nguyên môi trường và các tác động về mặt xã hội. Giáo dục ý thức, trách nhiệm và đạo đức môi trường, nếp sống văn hóa sinh thái trong toàn đội ngũ cán bộ, công nhân viên, đoàn viên thanh niên và mọi người dân thành phố. Có chính sách khen thưởng cụ thể đối với người thực hiện tốt các quy định bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn nước, vệ sinh môi trường xanh - sạch - đẹp và xử phạt nghiêm khắc đối với người vi phạm nguyên tắc bảo vệ môi trường và tích cực nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến về bảo vệ môi trường tại địa phương, đơn vị.

QUỐC TUẤN - THẢO